Λαϊκισμός, πολύ απλά είναι ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού καθώς και η υιοθέτηση θέσεων που τον ευχαριστούν, χωρίς όμως να τον ωφελούν σε σταθερή, διατηρήσιμη βάση, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του.
Του Κώστα Χριστίδη
Τρία είναι, κατά τον Jan Werner Muller στο μεγάλου ενδιαφέροντος βιβλίο του ‘’Τί είναι ο λαϊκισμός’’, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μίας λαϊκιστικής διακυβέρνησης: απόπειρα άλωσης του κρατικού μηχανισμού, διαφθορά και μαζικές πελατειακές σχέσεις και συστηματική προσπάθεια περιστολής της κοινωνίας των πολιτών. Οι λαϊκιστές κατά κανόνα δικαιολογούν την συμπεριφορά τους με τον ισχυρισμό ότι μόνο οι ίδιοι εκπροσωπούν τον λαό, πράγμα που τους επιτρέπει να παραδέχονται μάλλον ανοιχτά την χρήση παρόμοιων πρακτικών.
Ο Pierre Rosanvallon από πλευράς του παρατηρεί ότι ο λαϊκισμός περιλαμβάνει μία τριπλή απλούστευση: πρώτον: μία πολιτική και κοινωνική απλούστευση, η οποία βλέπει έναν ομοιογενή λαό που ορίζεται από την αντίθεσή του στις διεφθαρμένες ελίτ, δεύτερον: μία διαδικαστική και θεσμική απλούστευση, που στρέφεται ενάντια στα ενδιάμεσα όργανα (π.χ. την δικαιοσύνη) και, τρίτον: μία απλούστευση της σύλληψης του κοινωνικού δεσμού, θεωρώντας ότι το κύριο στοιχείο συνοχής μίας κοινωνίας είναι η ομοιογενής ‘’ταυτότητά’’ της και όχι η ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων.
Οι αποτυχίες των λαϊκιστών, όταν βρίσκονται στην κυβέρνηση, χρεώνονται στις ελίτ που δρουν παρασκηνιακά εντός ή εκτός χώρας (όπως συστηματικά διεκήρυσσε π.χ. ο Τσάβες). Και ενώ ηθικά και πολιτικά διεκδικούν το δικαίωμα εκπροσώπησης ολόκληρου του λαού, στην πράξη δεν απολαμβάνουν όλοι οι πολίτες την πλήρη προστασία που εξασφαλίζουν οι νόμοι. Όσοι «δεν ανήκουν στον λαό’’ ή είναι ύποπτοι για ενεργό δράση κατά του λαού, (πρέπει να) τυγχάνουν αυστηρής μεταχείρισης. Πρόκειται για αυτό που ο J.W. Muller αποκαλεί ‘’νομικισμό της διάκρισης’’: για τους φίλους μου, τα πάντα, για τους εχθρούς μου, ‘’ο νόμος’’.
Οι πρακτικές αυτές εφαρμόσθηκαν σε ακραίο βαθμό κατά τα 4 περίπου έτη, κατά τα οποία την εξουσία άσκησε ο παράδοξος συνασπισμός ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ με πρωθυπουργό τον Αλέξη Τσίπρα. Μέσα στα όρια που επέτρεπαν τα μνημόνια, καταβλήθηκε απροκάλυπτη προσπάθεια χειραγώγησης των ΜΜΕ, έντυπων και ηλεκτρονικών, καθώς και κάθε ανεξάρτητης αρχής (με πρώτη την Τράπεζα της Ελλάδος) και θεσμών, όπως η δικαιοσύνη, που, ευτυχώς, στις πλείστες των περιπτώσεων αντέδρασαν σθεναρά.
Πώς, όμως, είναι δυνατόν να περισταλεί ο λαϊκισμός; Πλήρης εξαφάνισή του είναι αδύνατη, καθόσον ναι μεν δεν είναι όλοι ένοχοι του αμαρτήματος στον ίδιο βαθμό, δεν υπάρχουν όμως και εντελώς αθώοι. Αντί παράθεσης μεθόδων και υποδείξεων, ας δούμε τον τρόπο προσέγγισης του θέματος με τα λόγια τριών διαφορετικών, μη λαϊκιστών (συγκριτικά πάντα) πολιτικών, κατά αντίστροφη χρονολογική σειρά:
1. « Στο τέλος, βέβαια, το πιο ισχυρό ανάχωμα κατά του λαϊκισμού είναι να ακούς τους πολίτες και να είσαι αποτελεσματικός [ … ] Για να γίνει αυτό απαιτείται ειλικρίνεια. Όταν γίνονται λάθη, πρέπει να αναγνωρίζονται. Και απαιτείται η ικανότητα να δείχνεις ότι κάνεις τη διαφορά, όχι απλώς να δίνεις υπερβολικές υποσχέσεις. Αλλά, πάνω από όλα απαιτείται σαφήνεια. Πρέπει να εξηγήσεις γιατί, π.χ., η επενδυτική βαθμίδα δεν συνδέεται μόνο με την ικανοποίηση των απαιτήσεων των αγορών, σημαίνει χαμηλότερο κόστος δανεισμού για τα στεγαστικά δάνεια των πολιτών. Ή γιατί είναι σημαντικό να προσελκύσεις ξένες επενδύσεις, ώστε να δημιουργήσεις περισσότερες καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Αυτό έχει σημασία γιατί ο πυρήνας κάθε πτυχής της πολιτικής – δίχως να είναι απαραίτητα πάντα τοπική – σχετίζεται πάντα με το άτομο, την οικογένεια και την ευημερία του νοικοκυριού. Μόνον αν το πετύχουμε αυτό μπορούμε να αρχίσουμε να αποκαθιστούμε την εμπιστοσύνη και να νικήσουμε το λαϊκισμό». (Κυριάκος Μητσοτάκης, συνέντευξη στο Economist, 2/2/2024).
2. «Νομίζω ότι έχουμε περάσει μία περίοδο όπου σε πάρα πολλούς ανθρώπους δόθηκε να καταλάβουν ότι αν έχουν κάποιο πρόβλημα είναι δουλειά της κυβέρνησης να το αντιμετωπίσει [ … ] Ρίχνουν το πρόβλημά τους στην ‘’κοινωνία’’. Και, ξέρετε δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η ‘’κοινωνία’’. Υπάρχουν μεμονωμένοι άνδρες και γυναίκες, και υπάρχουν οικογένειες. Και καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τίποτα παρά μόνο μέσω των ανθρώπων, και οι άνθρωποι πρέπει να κοιτάξουν πρώτα τον εαυτό τους. Είναι καθήκον μας να προσέχουμε τον εαυτό μας και μετά να προσέχουμε και τον πλησίον μας’’. (Margaret Thatcher, σε συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος, 12/10/1984).
3. « Η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία ούτε παραπλανά ούτε βαυκαλίζει το λαό. Τον εμπνέει και τον δραστηριοποιεί. Δεν αποφεύγει μάλιστα να του επισημάνει τις θυσίες και τους κόπους που χρειάζεται να καταβάλει ο λαός για να υπηρετήσει ο ίδιος το αληθές του συμφέρον. Και όταν του συνιστά υπομονή, είναι γιατί έχει την αίσθηση των κινδύνων που συνεπάγεται η ανυπομονησία : των κινδύνων απέναντι των οποίων μόνον οι δημαγωγοί – γιατί αυτοί δεν έχουν τίποτε να χάσουν – μπορούν να αδιαφορούν». (Κωνσταντίνος Καραμανλής, προεκλογικός λόγος στην Πάτρα, 10/11/1974).
Άνευ άλλων σχολίων …
* Ο Κώστας Χριστίδης είναι νομικός και οικονομολόγος
Ακολουθήστε το Lykavitos.gr στο Google News
και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
