Στην επικείμενη δημοπρασία του οίκου Bonhams στο Λονδίνο, ανάμεσα στα έργα κλασικών δασκάλων της ευρωπαϊκής ζωγραφικής – «Old Master Paintings» καθώς έχει καθιερωθεί να λέγεται –, ένα έργο τράβηξε την προσοχή μας. «Το πρόσωπο του Χριστού στο μαντήλι της αγίας Βερονίκης» αποδίδεται στο εργαστήριο του El Greco. Στο σημείωμα που συνοδεύει τον λαχνό 59, δεν αναφέρεται αν έχει γίνει κάποια εξέταση τελευταία από συντηρητή ή ειδικό γκρεκολόγο. Ο κατάλογος παρέχει μόνο πληροφορίες για την πώληση του έργου το 1967 από νεοϋορκέζικη γκαλερί (Parke-Bernet) στην οικογένεια του τελευταίου ιδιοκτήτη. Αγοράστηκε για 16.000 δολ. Σήμερα το ίδιο έργο βγαίνει με αρχική τιμή 12.000 €.
Αν και το πορτρέτο δεν αποδίδεται στον κορυφαίο δημιουργό, αλλά στο περιβάλλον του, μιλάμε για ζωγραφική που μας έρχεται από την περίοδο ωριμότητας του Θεοτοκόπουλου στο Τολέδο. Εκεί ο Έλληνας ζωγράφος έφτασε στο προσωπικό του ιδίωμα, απέκτησε βοηθούς και είχε παραγγελίες για μνημειακά έργα. Το εργαστήριο αυτό γνώρισε τεράστια φήμη την περίοδο 1600-1607, εκτελώντας θρησκευτικές συνθέσεις και προσωπογραφίες.
Σύμφωνα με τον Χάρολντ Γουέθει (Harold Wethey), ο Ελ Γκρέκο αντιμετώπισε το θέμα με το πρόσωπο του Χριστού στο μαντήλι μέσα από δύο διαφορετικούς τρόπους: στη μία εκδοχή η αγία Βερονίκη κρατά το ιερό μανδήλιο με την αποτυπωμένη εικόνα του Χριστού και στην άλλη εμφανίζεται μόνο η μορφή του θεανθρώπου, όπως στο παρόν έργο.
Το παράδειγμα του πρώτου τύπου απόκειται στη συλλογή της Maria Luisa Caturla στη Μαδρίτη και ο δεύτερος τύπος παρουσιάζεται εδώ σε μας, στο περίφημο έργο «Η Θεία Μορφή» του Μουσείου Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι.
Σε αντίθεση με το έργο της ελληνικής συλλογής, το πορτρέτο της πώλησης δεν φέρει τον ακάνθινο στέφανο ούτε σταγόνες αίματος κηλιδώνουν το πρόσωπό του. Ωστόσο, απεικονίζεται και αυτό γαλήνιο, με τα χαρακτηριστικά υγρά μάτια του ζωγράφου (όπως στο γνωστό έργο «ο Χριστός φέρων τον Σταυρό»). Ο Γκρέκο ζωγράφισε αρκετές φορές το συγκεκριμένο θέμα, που είχε ως πρότυπο ένα ιερό λείψανο το οποίο φυλασσόταν στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης, γνωστό με το προσωνύμιο «Veronica». Ένα ανάλογο λείψανο, το «Μανδήλιον» της Έδεσσας της Μικράς Ασίας λατρευόταν από τον 6ο αιώνα στην ανατολική ορθόδοξη εκκλησία. Από τον 11ο αιώνα η λατρεία του Ιερού Μανδηλίου γνώρισε πολύ μεγάλη διάδοση στον δυτικό χριστιανικό κόσμο.
Τα ιερά αυτά λείψανα (σουδάρια) συνδέονταν με μια απόκρυφη παράδοση ( ευαγγέλιο του Νικοδήμου), σύμφωνα με την οποία μια γυναίκα από την Ιερουσαλήμ, η μετέπειτα Αγία Βερονίκη, που βρέθηκε κοντά στον Ιησού καθώς όδευε προς τον Γολγοθά, τον πλησίασε και του σκούπισε με το μαντήλι της το πρόσωπό του. Τα χαρακτηριστικά της θείας μορφής αποτυπώθηκαν με θαυματουργό τρόπο πάνω στο ύφασμα, το οποίο απέκτησε έτσι μεγάλες θεραπευτικές ιδιότητες.
Η τιμή του προσφερόμενου πίνακα για έργο του 17ου αιώνα, με τα χαρακτηριστικά της υψηλής τέχνης του Γκρέκο, είναι εξαιρετικά χαμηλή (οι εμπειρογνώμονες του οίκου το εκτιμούν μόλις για 12.000-17.000 €). Η πώληση θα πραγματοποιηθεί 7 Ιουλίου.