Πολλοί αντιπαθούν τον καπιταλισμό. Αλλά και για τους πιό αδυσώπητους εχθρούς του, όπως και για το μέλλον της εποχής μας, φαντάζει ακλόνητος. Σε ένα ξεχωριστά ενδιαφέρον του βιβλίο ο ειδικός στα θέματα ανισότητας, καθηγητής Μπράνκο Μιλάνοβιτς, περιγράφει την πορεία του καπιταλισμού στις ημέρες μας καθώς και τις μελλοντικές του προοπτικές ("Capitalism, Alone: The Future of the System That Rules the World", (Ο Καπιταλισμός, Μόνος: Το Μέλλον του Συστήματος που Κυβερνά τον Κόσμο, 2021).
Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Εκλεγμένο σαν «βιβλίο της χρονιάς», στα τέλη του 2022 από τον Economist, τους Financial Tìmes, το Foreign Affairs και το Prospect, το βιβλίο αυτό κέρδισε την υποστήριξη Κ⁸αλλά και την εκτίμηση πολλών ανθρώπων της διανόησης, της πολιτικής και των Μήντια. Θέτοντας καίρια ερωτήματα για την πορεία των δυτικών δημοκρατιών αλλά και για τα αδιέξοδα πολλών κυβερνητικών πολιτικών, ο συγγραφέας διεισδυτικά αναλύει ποιες ακριβώς είναι οι επιτυχίες της οικονομίας της αγοράς. Κυρίως, αναφορικά με τις πρακτικές της επιτυχίες στην παραγωγή αποτελεσμάτων.
Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι αν στην μακροημέρευσή του θα τον ακολουθήσει και η φιλελεύθερη δημοκρατία, που ιστορικά ταυτιζόταν μαζί του. Η οικονομία της αγοράς δείχνει προορισμένη, λόγω κυρίως αποτελεσματικότητας, να θριαμβεύει για καιρό στο μέλλον. Θά την ακολουθήσουν όμως στην πορεία της αυτή και οι κοινωνίς που στηρίζονται στην ελευθερία και στην λαϊκή κυριαρχία; Δηλαδή, η "ελεύθερη" οικονομία της αγοράς;
Στο τελευταίο ερώτημα η απάντηση δεν είναι σαφής ούτε και εύκολη. Ο καπιταλισμός, όλοι πλέον ομολογούν πως, προκαλεί ευημερία και ικανοποιεί τις ατομικές επιδιώξεις για προσωπική αυτονομία και ανεξαρτησία. Ηθικά όμως προκαλεί ερωτηματικά. Οι φιλελεύθερες κοινωνίες που ανθούν κάτω από το σύστημα αυτό αντιμετωπίζουν αμφισβητήσεις και εντάσεις λόγω οικονομικών ανισοτήτων που προκαλούνται κι' από κοινωνικές διακρίσεις που αναδεικνύονται.
Δεν υπάρχουν εγγυήσεις για σταθερότητα και ηρεμία. Έτσι, πολλές δυτικές κοινωνίες αισθάνονται αναταράξεις λόγω πολλών τέτοιων αντιθέσεων. Ενώ άλλες, περισσότερο αυταρχικές κοινωνίες και συστήματα, ευημερούν κάτω από την καθοδήγηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Χώρες όπως η Κίνα αποδεικνύει τις αρετές της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά καταπιέζει τις πολιτικές ελευθερίες και είναι ευάλωτη σε κοινωνικές αμφισβητήσεις και στην ευρεία διαφθορά.
Είχα κι άλλη φορά εξηγήσει πως οι σημερινοί αυταρχικοί ηγέτες καλύπτουν τον αυταρχισμό τους με προσωπεία η με κινήσεις που με παράδοξο τρόπο δείχνουν κάπως διαφορετικές πραγματικότητες (βλ. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ.
Υπάρχει λοιπόν θέμα, που χρειάζεται έρευνα, μελέτη και κάποια διορθωτικά μέτρα. Όπως έγραψε για το βιβλίο του Μιλάνοβιτς ο γνωστός δημοσιογράφος-συγγραφέας Εντουαρντ Λούς, στους Financial Times: "Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το κοινωνικό συμβόλαιο δεν αντέχει άλλο. Είτε ζείς στο Πεκίνο είτε στη Νέα Υόρκη, η ώρα της επαναδιαπραγμάτευσης έχει σχεδόν φθάσει". Επειδή δηλαδή ο καπιταλισμός παντού κυριαρχεί έχει παντού ανάγκη αναπροσαρμογών κι' αναθεωρήσεων. Στις δημοκρατίες χρήζει κοινωνικών επιδιορθώσεων. Στα αυταρχικά καθεστώτα έχει ανάγκη πολιτικών εξομαλύνσεων.
Μήπως είχε δίκιο ο Φουκουγιάμα, στον ιδεολογικό τομέα τουλάχιστον, περί τέλους της ιστορίας;