Κοινωνία πολιτών και πολιτική εξουσία βρίσκονται σε ανομολόγητη ή και ομολογημένη σύγκρουση. Από όποια πλευρά και να κοιτάξεις, της παραδοσιακής ή της δημοκρατικής αριστεράς, της φιλελεύθερης ή της παραδοσιακής δεξιάς, υφέρπει ανταγωνισμός, που φυσικά οξύνεται όσο κινούμαστε προς τα άκρα.
Του Νίκου Γιαννή
Για το ΚΚΕ η κοινωνία πολιτών αποτελεί δεκανίκι του καπιταλιστικού συστήματος και κάποτε τελευταίο του καταφύγιο, μια σοσιαλιστική κοινωνία δεν θα την έχει ανάγκη, εξάλλου δεν υπάρχει κάτι που λέγεται (ευγενής) εθελοντισμός μεταξύ των ανθρωπίνων κινήτρων, αυτά είναι για αφελείς. Για την άκρα δεξιά, μπροστά στο συμφέρον της πατρίδας που είναι ανώτερη όλων -και ως αξία και των άλλων πατρίδων- καθώς και της σιδηρού επιβολής «νόμου και τάξης», υποχωρούν τα πάντα και φυσικά ο πολίτης και οι ενώσεις του τείνουν να εκμηδενίζονται, συκοφαντούνται και δαιμονοποιούνται, οι διαδηλώσεις για την ειρήνη, ελευθερία ή κοινωνικά αιτήματα συνιστούν προδοσία, μόνος άξιος εθελοντισμός η αυστηρή πειθαρχία «υπέρ πίστεως και πατρίδος» δια του (κατά κανόνα αδιαμεσολάβητης αντιπροσώπευσης) χαρισματικού αρχηγού του έθνους.
Ακόμη και οι πλέον ανοιχτόμυαλοι, ευφυείς και δημοκράτες πολιτικοί ωστόσο, στο βάθος θεωρούν ότι η επίλυση των θεμάτων είναι δική τους δουλειά, διεκδικούν -ακόμη και άθελα- το μονοπώλιο επί της πολιτικής, λαϊκή κυριαρχία γαρ, ειδικώς όταν πρόκειται για αναδιανομή πόρων, πολιτικές αποφάσεις και δημόσια παράσταση ισχύος, στην ουσία κρατικοποιούν την αρετή και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ηθικό πλεονέκτημα, οι πολίτες οφείλουν να στηρίζουν κατά βάση άκριτα το κόμμα ή/και την κυβέρνηση, ειδικώς τα μέλη και οι προσκείμενοι, καθώς ο πολιτικός ανταγωνισμός είναι αμείλικτος και ο αντίπαλος είναι εκεί. Οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες με κοινωφελή προορισμό είναι ευπρόσδεκτες, εφόσον δεν ρίχνουν νερό στον μύλο του αντιπάλου κόμματος/κυβέρνησης και δεν διεκδικούν «δόξα από τη δόξα» του πολιτικού.
Σε κάθε περίπτωση, σε ρόλο συμπληρωματικό (σοσιαλδημοκρατία), αναπληρωματικό (αριστερά) ή υποκατάστατο (φιλελεύθερη) της πολιτικής, η κοινωνία πολιτών συνιστά αναμφισβήτητα τη ραχοκοκαλιά της από κάτω προς τα πάνω (bottom up) εκδήλωσης της πολιτικής συμμετοχής, εν αντιθέσει με την πολιτική (συντεταγμένη πολιτεία, κόμματα, πολιτικοί και πολιτική/policy) που συνιστά την τυπική εκδήλωση της από πάνω προς τα κάτω πολιτικής (top down).
Ο Κώστας Σημίτης υπήρξε ένας αξιόλογος «γεφυροποιός» των δύο αυτών εκφάνσεων της πολιτικής, εξουσία και κοινωνία, πολιτεία και κοινωνία πολιτών, κράτος και εθελοντισμός. Πιθανότατα, μεταξύ των Ελλήνων Πρωθυπουργών της μεταπολίτευσης, ήταν ο λιγότερο «συγκρουσιακός» και «ακομπλεξάριστος» με την κοινωνία πολιτών, άρα εκείνος που ήταν πιο κοντά σε αυτήν, εκείνος που την ενέτασσε στην πολιτική του σκέψη, κατά την περίοδο της πολιτικής του επίδρασης και με βάση τα διακυβεύματα και το περιβάλλον της εποχής του (1996-2004). Αλλά και πάλι. Ήταν πολιτικός. «Καλά είναι όλα αυτά κύριε Γιαννή, η κοινωνία πολιτών, ο εθελοντισμός, οι ΜΚΟ, οι δωρεές, αλλά οι κοινωνίες σήμερα χρειάζονται πολιτική, δημόσιους προϋπολογισμούς και πολιτικές για να αντιμετωπίζονται τα μεγάλα προβλήματα που έχει ο κόσμος, δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά», μου είπε, σε μια συνάντηση μιας ώρας στο γραφείο του στην οδό Ακαδημίας το 2006.
Ούτε κουβέντα περί Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αντρέα Παπανδρέου, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Αντώνη Σαμαρά και Αλέξη Τσίπρα, ως προς τη σχέση τους με την κοινωνία πολιτών, ήταν τυπικές περιπτώσεις ανθρώπων εξουσίας, φαντάζομαι ο εθελοντής για εκείνους στην πραγματικότητα θα διέθετε πολιτικό ανάστημα μυρμηγκιού, πέραν των καλολογικών χαρακτηρισμών και των ύμνων που περισσεύουν μεταξύ των πολιτικών όταν μιλούν δημοσίως και ενώπιον εθελοντικών πρωτοβουλιών.
Οι Κώστας Καραμανλής και Γιώργος Παπανδρέου, διέθεταν μια μεγαλύτερη ευαισθησία και ενδιαφέρον για τον τομέα αυτόν, ειδικώς προ Πρωθυπουργίας τους, ωστόσο ο πρώτος, τυπικός κρατιστής εξάλλου, δεν συνέχισε με το ίδιο σθένος όταν έγινε Πρωθυπουργός και ήταν αλυσιτελής η δέσμευση του στον τομέα αυτόν αφήνοντας τον κάπως στην τύχη του, κάνοντας και άτυχες επιλογές, ο δε δεύτερος δεν πρόλαβε οτιδήποτε σχετικό, καθώς κατακλύσθηκε από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης που μονοπώλησε σχεδόν τη θητεία του και επισκίασε τα πάντα, παρότι τότε η κοινωνία πολιτών και τα εθελοντικά δίκτυα όρθωσαν ανάστημα, εν μέρει μεταλλάχθηκαν και είχαν πολύτιμη συνεισφορά στη διαχείριση της.
Για τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν είναι ακόμη η στιγμή της αξιολόγησης, παραβάλλεται με τον Κώστα Σημίτη στο θέμα αυτό, αν και η εξόχως και ίσως πρωτόγνωρη διαχειριστική επίδοση και πνεύμα και μάλιστα στην κατεύθυνση της οικονομικής ανάταξης και ανάπτυξης, παραμερίζει κάπως τη δέσμευση του στον τομέα, αν και είναι αξιοσημείωτο το κανονιστικό πλαίσιο που εισήχθη για πρώτη φορά με τον Ν. 4873-2021.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης (μέχρι στιγμής), όπως και ο Κώστας Σημίτης, διαπνέονται κι αυτοί από ένα πνεύμα κρατισμού και «ρεαλισμού», που δεν επιτρέπει βαθιές αναπνοές εθελοντισμού, δωρεών, χορηγιών, ευεργεσίας, (πραγματικής) διαβούλευσης, ΕΚΕ, κοινωνικής οικονομίας, καταξίωσης του κόσμου των συλλόγων και των ιδρυμάτων, τελικώς κοινωνίας πολιτών.
Κατά την αντίληψη τους ο βολονταρισμός των λίγων καλοπροαίρετων και ενδεχομένως γενναίων και αλτρουιστών, ατόμων και ομάδων, δεν αρκεί, χρειάζεται αποτελεσματική δράση και τεράστιοι πόροι, προβολή κρατικής βούλησης. Ακόμη κι αν αυτή υπόκειται σε στρεβλώσεις, διασπάθιση, πελατειασμό, κατακερματισμό δυνάμεων και περισπάσεις λόγω της κρατικής πολυπραγμοσύνης, την κακονομία και πολυνομία.
Και οι δύο όμως, Σημίτης και Μητσοτάκης έχουν να επιδείξουν τον ταχύτερο βηματισμό όσμωσης των δύο (ΚτΠ και εξουσία), κατά τον μεταπολιτευτικό χρόνο, επιπλέον διαθέτουν ως προσωπική ιδιότητα ενσυναίσθηση και όχι αλαζονεία προς τον πολίτη, δεδομένων των περιορισμών του ρόλου τους .
Ο Κώστας Σημίτης είχε διαβάσει προσεκτικά το βιβλίο που του είχα αποστείλει «Τι είναι η Κοινωνία Πολιτών» (διαθέσιμο προς αποστολή σε όποιον ενδιαφέρεται) και έκανε έναν μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων και σχολίων, τα οποία μου έκανε εντύπωση ότι είχε σημειωμένα με μολύβι «faber», πάνω στο βιβλίο, τα οποία διεξήλθε διεξοδικά στη συζήτηση.
Ένα από τα θέματα που στάθηκε ήταν η όχι αναγκαία κατά τη γνώμη του αναθεώρηση του Συντάγματος προς περαιτέρω κατοχύρωση της κοινωνίας πολιτών. Το άρθρο 12 «Το δικαίωμα της σύστασης ενώσεων και μη κερδοσκοπικών σωματείων» αρκούσε και διαπνεόμενος από ένα πνεύμα λιτότητας και μη διόγκωσης των συνταγματικών προβλέψεων, αναγνώριζε μόνον τη συμβολική αξία μιας τέτοιας αλλαγής και ορθώς.
Ήταν η περίοδος που ένας μεγάλος αριθμός οργανώσεων και προσώπων υπό την Καμπάνια των 800 ΜΚΟ, είχαν προτείνει αυτήν την τροποποίηση, που αν και ψηφίσθηκε με πάνω από 151 ψήφους από δύο Βουλές, δεν επιτεύχθηκε μια φορά το όριο των 180 ψήφων λόγω των πολιτικών εξελίξεων που οδήγησαν στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2009. Αναγνώρισε επίσης τα ζητήματα της ασφάλισης των εθελοντών -που δεν έχει λυθεί μέχρι σήμερα-, την έλλειψη κανονιστικού πλαισίου και καταγραφής τους κ.α.
Είχε μια αναμφισβήτητα θετική στάση απέναντι στον κόσμο των ενώσεων πολιτών τόσο ως ένα απαραίτητο συστατικό της δημοκρατίας για την επίτευξη δημοσίου ελέγχου των φορέων εξουσίας και συμπλήρωσης των αδυναμιών του κράτους, όσο και ως φορέας νέων ιδεών, πλουραλισμού και ανεκτικότητας, δημοκρατικής εκπαίδευσης δια της συμμετοχής των πολιτών και πρωτοπορίας της κοινωνίας, με κοσμοπολιτική ενατένιση. Το ενδιαφέρον του στράφηκε στο πλαίσιο αυτό προς τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές και επί της θητείας του, πρώτον δημιουργήθηκε ο Συνήγορος του Πολίτη και δεύτερον ο πρώτος Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη εξελέγη Ευρωπαίος Obdusman, ο Νικηφόρος Διαμαντούρος. Προφανώς υπήρχε αμοιβαία επιροοή.
Την Άνοιξη του 2001 με κεντρική συνιστώσα την Κίνηση Πολιτών για μια Ανοιχτή Κοινωνία, ένας αριθμός Οργανώσεων Κοινωνίας Πολιτών, οργάνωσε έναν κύκλο δημοσίων ομιλιών των πολιτικών αρχηγών «Η Κοινωνία Πολιτών και η Δημοκρατία του 21ου αιώνα». Ήμουν μεταξύ των οργανωτών.
Στις 6 Μαρτίου 2021 ο Κώστας Σημίτης, στις 24.4.2021 ο Κώστας Καραμανλής, στις 23.5.2021 ο Νίκος Κωνσταντόπουλος. Η Αλέκα Παπαρήγα αρνήθηκε να συμμετάσχει, ενώ δεν κατέστη εφικτή η οργάνωση της ομιλίας από τον Στέφανο Μάνο.
Στην ομιλία του ο Κώστας Σημίτης, αφού επισημαίνει τις νέες συνθήκες, την πρόοδο που έχει επιτευχθεί και την επιτακτικότητα των ερωτημάτων για την Ελλάδα, τοποθετείται ξεκάθαρα ότι την απάντηση απέναντι στις προκλήσεις δίνει η κοινωνία των πολιτών, η ανοιχτή κοινωνία, ότι η αυριανή ελληνική κοινωνία πρέπει να είναι ανοιχτή στον κόσμο, ευρωπαϊκή και ότι η διαμόρφωση μιας τέτοιας στρατηγικής, ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας δεν είναι υπόθεση του κράτους.
Κοινωνία πολιτών και ανοιχτή κοινωνία, «είναι η κοινωνία της ελευθερίας και της συμμετοχής, η κοινωνία της ευθύνης και της αλληλεγγύης, η κοινωνία της δημιουργίας, η κοινωνία που προσέρχεται με αυτοπεποίθηση στον διάλογο με άλλες κοινωνίες, με άλλους πολιτισμούς». Ελευθερία λοιπόν, εθελοντισμός, ένας κόσμος.
Όπως ο Άντονυ Γκίντενς είχε επηρεάσει τον Τόνυ Μπλερ, ο Νίκος Μουζέλης είχε επίδραση στον Κ. Σημίτη στο ζήτημα της κοινωνίας πολιτών. Τότε τέθηκαν τα θεμέλια ενός άλλου τρίτου δρόμου και του τρίτου τομέα, μετά ή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημοσίου. Αναφέρθηκε από τον Κ. Τσουκαλά στον επικήδειο η κοινωνία πολιτών ως ένα από τα τρία θέματα που ο Κ.Σ. απέδιδε σημασία χάριν της αδιάλειπτης προσωπικής του συμμετοχής, (1) βελτίωση της Ελλάδας, (2) στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, (3) κοινωνική πολιτική/κοινωνία πολιτών/πολιτισμός: (4’10΄΄ πριν το τέλος: www.lifo.gr/now/politics/o-sygklonistikos-epikideios-toy-k-tsoykala-gia-ton-kosta-simiti). Δυστυχώς δεν υπήρξε συνέχεια σε αυτήν την επεξεργασία και όσμωση, ούτε από τον ίδιο τον Κώστα Σημίτη μετά το πέρας της θητείας του, ούτε και από τα κόμματα που εναλλάχθηκαν στην κυβέρνηση έκτοτε. Αντιθέτως η κοινωνία πολιτών, σε έναν βαθμό έχει γίνει άφωνο εργαλείο της κυβερνητικής εξουσίας διαμέσου κυρίως της διανομής οικονομικών πόρων, αυτό στην Ελλάδα, λόγω του μεγέθους και της ποιότητας του κράτους.
- Επισυνάπτω την επιμελημένη έκδοση κατά το μέρος της ομιλίας Κωστα Σημίτη. Είναι διαθέσιμα και τα υπόλοιπα μέρη σε όποιον/α ενδιαφέρεται.
Το περιβάλλον σήμερα έχει αλλάξει. Το 2001 η αισιοδοξία, εντός και εκτός Ελλάδος, διατηρείτο. Η εκσυγχρονιστική επιμονή του Κώστα Σημίτη τότε για εξωστρέφεια, «ήρεμα νερά» στις διεθνείς σχέσεις και συμπερίληψη του διαφορετικού και των μεταναστών, σήμερα θα ακουγόταν ως λόγος της ριζοσπαστικής αριστεράς. «Στις προκλήσεις του νέου περιβάλλοντος δεν απαντάμε με την περιχαράκωση στο κλειστό σύμπαν της παραδοσιακής κοινότητας, με την τυφλή προσήλωση στην παράδοση, με την ευλαβική τήρηση αδιαμφισβήτητων και αμετακίνητων κανόνων, με την αυτάρκεια και την ασφάλεια του δήθεν αιώνιου.
Η εικόνα της φοβίας και της αδράνειας… αδικεί μια κοινωνία που στάθηκε ικανή να αλλάξει ριζικά και να αναδεχθεί χωρίς μείζονες αντιδράσεις, πολλές εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες».
Σήμερα στο επίκεντρο της κοινωνίας πολιτών τίθεται υποχρεωτικά το διακύβευμα της υπεράσπισης της δημοκρατίας εντός των τειχών, η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο ορθολογισμός, αυτό που τότε και μέχρι πρότινος θεωρείτο δεδομένο. Άνευ αυτού τα υπόλοιπα φαντάζουν ως πολυτέλεια.
Σήμερα που δείχνει ότι επιστρέφουμε σε συνθήκες προ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου γίνεται αποδεκτό, θεμιτό, εύλογο και οσάκις προς χειροκρότημα, ο ισχυρός να προβάλλει με κυνισμό την ισχύ του και να παίρνει αυτό που θέλει, όπου «το έθνος μου πρώτα» κι «ελάτε να το κάνουμε πάλι μεγάλο» καθιστά κάθε άλλη φωνή προδοτική και την πολυμέρεια και τη διεθνή τάξη φενάκη, όπου το κάθε είδους συμφέρον νοείται ξανά ως το στενό συμφέρον και μόνον και όπου η ελευθερία και τα δικαιώματα πρέπει να υποστέλλονται μπροστά στις νέες προτεραιότητες ενός εξ’ ορισμού απειλητικού περίγυρου, αυτά αποδυναμώνουν την κοινωνία πολιτών και κάθε μορφή εθελοντισμού, τη μερική εκχώρηση κυριαρχίας υπέρ ενός ευρύτερου συμφέροντος συμπεριλαμβανόμενης, τη συμπερίληψη υπέρ της μονομέρειας και ομοιογένειας και τελικώς απειλούν να αλλοιώσουν το αξιακό και πολιτισμικό περιβάλλον.
Αυτό που στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποκαλούσαμε ζωτικό εθνικό συμφέρον και μας απέτρεπε από το να αποκτήσουμε μια κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα που καθυστερημένα διαπιστώνουμε τώρα πόσο αναγκαία είναι, τώρα το επικαλούνται απροσχημάτιστα οι ισχυροί εξ ανατολών και εκ δυσμάς.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία, η κοινωνία πολιτών και η διεθνής ειρήνη, είναι αλληλένδετα, μαζί απειλούνται και μαζί θα τα υπερασπιστούμε. Η παρακαταθήκη του Κώστα Σημίτη, αποτελεί «διακομματική» πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
Ακολουθήστε το Lykavitos.gr στο Google News
και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
