Η διάθεση για μεταρρύθμιση παρουσιάζεται στιςκοινωνίες όταν έχουν υποστεί ήττα, όταν έχουν χάσει τον δυναμισμό τους, ότανκλονίζονται από εσωτερικές εντάσεις. Τα προβλήματα δεν προκύπτουν μόνον από λανθασμένες επιλογές της ηγεσίας.
Εκφράζουν βαθειές οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές δομές οι οποίες έχουν συγκροτηθεί σε πρόσφορο έδαφος, πριν εμφανιστούν ή, έστω,συνειδητοποιηθούν τα αδιέξοδα. Εμφανίζονται, επίσης,ως συνέπεια από τους μεγάλους γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς μετασχηματισμούς.
Του Γιώργου Πρεβελάκη*
Αντιπαρατίθενται δύο αλληλο-συγκρουόμενες τάσεις: μεταρρυθμιστική ορμή και συντηρητική αντίσταση. Μετά από τους πρώτους ενθουσιασμούς, οι μεταρρυθμιστές διαπιστώνουν πόσο μεθοδικές και αποτελεσματικές αποβαίνουν οι δυνάμεις οι οποίες τους υποσκάπτουν. Η εναλλαγή μεταρρυθμιστικών και αντιμεταρρυθμιστικών περιόδων, οι επάλληλες παλινδρομήσεις, κατά κανόνα επιταχύνουν την παρακμή και οδηγούν σε κατάρρευση. Κατόπιν, ένα νέο σύστημα παίρνει την θέση του παλαιού.
Ο Μέγας Ασθενής, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, πριν από την τελική πτώση, έζησε επί έναν αιώνα την αγωνία της μεταρρύθμισης και της αντιμεταρρύθμισης. Ακολούθησαν οι σαρωτικές αλλαγές του Μουσταφά Κεμάλ, οι οποίες εξασφάλισαν, τουλάχιστον ώς πρόσφατα, σταθερότητα στην Τουρκία.
Οι μεταρρυθμίσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, αντί να διασώσουν, αποσταθεροποίησαν και αποδυνάμωσαν τη Σοβιετική Ένωση έναντι της Δύσης. Χρειάστηκανπολλά χρόνια ώς τη ρωσική επανόρθωση του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Mutatis mutandis, η Ευρώπη αντιμετωπίζει σήμερα παρόμοια ερωτήματα. Μετά τη σταθερότητα του Ψυχρού Πολέμου και την ευφορία των πρώτων μεταψυχροπολεμικών χρόνων, ακολούθησαν η οικονομική κρίση, η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού, το σοκ από το Brexit και η απειλή από φυγόκεντρες δυνάμεις.Κάποιες ισχυρέςευρωπαϊκές ελίτ έχουν καταλήξει ότι απαιτούνται βαθειές μεταρρυθμιστικές τομές.
Σε αυτό το πλαίσιο, η εκλογή του Emmanuel Macron στη Γαλλία δημιούργησε ισχυρές αναμονές• η ομιλία του στην Πνύκα είχε τον χαρακτήρα μιας πρώϊμης, ιδιαιτέρως συμβολικής αναγγελίαςγια αλλαγές στην Ευρώπη.
Στη Γερμανία, όμως, τα εκλογικά αποτελέσματα της προηγουμένης Κυριακής εξέφρασαν την πρώτη ισχυρή αμφισβήτηση στη μεταρρυθμιστική γαλλο-ευρωπαϊκή έφοδο. Η περιορισμένη εκλογική επικράτηση της Angela Merkel και η άνοδος της ακροδεξιάς εξασθένισαν τον ένα από τους δύο πόλους της Françallemagne, όπως προεκλογικά απεκάλεσε τον υπό ανανέωση γαλλογερμανικό άξονα το περιοδικό Le Point.
Η ομιλία του Emmanuel Macron σε Ευρωπαίους φοιτητές από το βήμα της Σορβόννης, δύο ημέρες μετά τις γερμανικές εκλογές, επανέλαβε και αποσαφήνισε τη θεματική της Πνύκας, επιδιώκοντας να προκαταλάβειτις κυβερνητικές εξελίξεις στο Βερολίνο.
Οι γερμανικές εκλογές συνέπεσανμε τις γαλλικές εκλογές για τη Γερουσία, οι οποίες διεξάγονται ανά τριετία και ανανεώνουν το ήμισυ των μελών της.Η έκβασή τουςπεριγράφεται ως επιστροφή στο πολιτικό τοπίο πριν από το “φαινόμενο”Macron. Το κόμμα του Γάλλου Προέδρου, συντριπτικά πλειοψηφικό στην Βουλή, βρέθηκε μειοψηφικό στη Γερουσία.
Το αποτέλεσμα αυτό δεν απετέλεσε έκπληξη, καθώς οι Γερουσιαστές δεν εκλέγονται απευθείας από ψηφοφόρους, αλλά από προκαθορισμένους εκλογείς. Μοιάζει, πάντως, μια πρώτη προειδοποίηση ότι αφυπνίζονται τα συντηρητικά ανακλαστικά της γαλλικής κοινωνίας, μετά από τον αιφνιδιασμό της προεδρικής εκλογικής μεταστροφής.
Πώς επηρεάζουν οι εξελίξεις αυτές την ευρωπαϊκή δυναμική; Είναι ακόμη δύσκολο να σταθμιστεί. Όμως, η προηγουμένη Κυριακή δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί αφετηρία της ευρωπαϊκής αναδόμησης, όπως είχε αναγγελθεί. Θα χρειαστεί να αναμείνουμε τις γερμανικές πολιτικές διαπραγματεύσεις, με τους αναπόφευκτους συμβιβασμούς, για να εκτιμηθεί αν και κατά πόσον η γερμανική τροχοπέδη θα αναστείλει τη γαλλική προεδρική ορμή.
Έχοντας κατ’ ουσίαν εξουδετερώσει τις συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις οι οποίες συρρίκνωσαν ή και ανέστειλαν πολλές από τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των προκατόχων του, ο Emmanuel Macron ανακαλύπτει εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια τα οποία, ενδεχομένως,είχε υποτιμήσει.
Το εξαιρετικό πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, το οποίο εξασφάλισε η εκλογή Μacron, κινδυνεύει ναβυθιστεί στα βαλτόνερα της γερμανικής πολιτικής. Η ευρωπαϊκή διαδικασία αποκαλύπτεται, τελικά, περισσότερο περίπλοκη από ό,τι εθιστήκαμε να θεωρούμε κατά τις περασμένες δεκαετίες.
Ζούμε άραγε στην Ευρώπη σε συνθήκες ανάλογες με της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του 19ου αιώνα; Ώς τις αρχές του 18ου αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη- όπως ήταν η Ευρώπη ώς τις αρχές του 20ού.
Αντιμετώπισε, κατόπιν, την άνοδο της Δύσης, της νέας δύναμης-όπως αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη την ανερχόμενη Κίνα.
Θα μπορέσει, άραγε, η Ευρώπη να ανταποκριθεί στην κινεζική και τις άλλες προκλήσεις του ταχύτατα μεταβαλλόμενου κόσμου μας; ή θα παγιδευτεί σε μιαν επώδυνη διαδικασία μεταρρυθμίσεων και αντιμεταρρυθμίσεων;
Με την ένσωμάτωση της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα απέκτησε ένα πρωτόγνωρο αίσθημα ασφαλείας το οποίο, παρά τις ενστάσεις, επιβεβαιώθηκε όταν η ελληνική οικονομία αντιμετώπισε την απειλή της χρεωκοπίας.
Οι διαφαινόμενες ευρωπαϊκές εξελίξεις, είτε ως δυσμενείς ανακατατάξεις,όπως, επί παραδείγματι, η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων, είτε ως χαοτικέςαναταράξεις,ενδεχομένως να αρχίσουν να κλονίζουν το αίσθημα αυτό.
*Καθηγητης Γεωπολιτικης στη Σορβοννη Παρισιων
Ακολουθήστε το Lykavitos.gr στο Google News
και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
